Hazar Denizi Nerede? Kıyısı Olan Ülkeler
Hazar Denizi, Asya ile Avrupa arasında konumlanan acı bir su gölüdür. Yüzeyi, onu geniş bir fark ile dünyanın en büyük gölü yapar. Maksimum derinliği 995 metre olmasına karşın ortalama derinliği 170 metre kadardır. Hazar Deniziyle ilgili bilinmesi gerekenleri ele aldık.
Hazar Denizi Özellikleri Nelerdir?
Hazar Denizi, belki de büyüklüğünden ötürü bir gölden çok bir iç deniz olarak kabul edilir. Bunun için gerekli parametreleri de karşılar. 371.000 kilometrekarelik bir alanı vardır. Uzunluğu 1210, genişliği ise 210-436 kilometre olan bir denizdir. Esasen açık denizler ile herhangi bir bağlantısı bulunmaz. Bundan dolayı su düzeyi rutin olarak değişiklik gösterir.
Hazar, yüzeyi deniz seviyesinin 28 metre altında olan, Dünya üzerindeki en büyük endoreik havzanın bir parçasıdır. Esas olarak Volga Nehri’nden beslenir. Havyara dönüştürülen yumurtalar üreten çok sayıda mersin balığına ev sahipliği yapar. Bu durum ise mersin balığının neslini riske atan aşırı avlanmaya yol açmıştır. Hazar foku da bu büyük gölde yaşar. Endemik bir türdür ve iç sularda yaşamını sürdüren az sayıdaki fok türlerinden biridir.
Hazar Denizi Bir Deniz Midir?
Hazar Denizi, bazı benzersiz niteliklere sahiptir. Yalnızca Rusya’nın Volga Nehri ve onu Karadeniz, Baltık Denizi ve Azak Denizi’ne bağlayan kanallar vasıtası üzerinden erişim sağlanabilen bir iç denizdir. Dünyanın açık denizleri ile tuzlu su bağlantısı bulunmaz.
İran ve Sovyetler Birliği arasındaki bir dizi anlaşma, bu denizi kaynaklarının aralarında eşit olarak paylaştırılması gereken bir göl olarak tanımlamıştır.
Hazar’ın uçsuz bucaksız kaynaklarına erişim ve bunlardan yararlanma, pratik olarak ilgi çekici bir durumdur. Yakın zamana kadar bu göl, mersin balığı ve zengin deniz balığı stokları nedeniyle ilgi gördü. Son senelerde aşırı avlanma ve geniş petrol yataklarının keşfi, balıkçılığı gölgede bıraktı.
Hazar Denizi Hangi Ülkeler İle Komşu?
Hazar Denizi’nin komşu olduğu bazı ülkeler var. Bunlar; Türkmenistan, Rusya, Kazakistan, İran ve Azerbaycan şeklindedir. Hazar Denizine kıyısı olan en büyük şehirler ise şunları içerir:
- Aktau
- Atyrau
- Türkmenbaşı
- Chalous
- Bandar Anzali
- Derbent
- Astrahan
- Xacmas
- Neft Daslari
- Sumgayıt
- Lenkeran
- Astara
- Bakü
Hazar Denizi Tarihi
Bu denizin içinde yer aldığı bölge, seneler önce büyük okyanusların bir parçası idi. Bununla beraber, bir noktada kara yükseldi ve Hazar, tuzlu su barındırmasına karşın Avrupa Kıtasında izole edildi. Bu gelişme, sadece lokal habitatta çevresel değişikliklere sebep olmakla kalmadı, aynı zamanda ayrı bir evrim sürecini de destekledi.
Hazar Denizinin ortalama olarak otuz milyon yaşında olduğu düşünülüyor ve yaklaşık 5,5 milyon yıl önce kara kütlesine batmıştı. Behshahr kenti yakınlarındaki Huto Mağarası’ndaki keşifler, bölgenin 75.000 senedir yerleşim gördüğünü kanıtlıyor.
Eski çağlarda bu denize Hyrcanian Okyanusu denmekte idi. Ardından ismi değişmiş ve Hazar Denizi olmuştur. Hem eski İran’da hem de günümüz İran’ında Mazenderan Denizi olarak bilinir. Eski Rus kaynaklarında ise Harezmi Denizi şeklinde anılır. Klasik Arap kaynaklarında ise Kazvin Denizi şeklinde geçer.
Seviyesi, oluşumundan bu yana birkaç defa, çoğunlukla kısa zaman aralıklarında değişikliklere uğramıştır. Bazı Rus tarihçiler, Orta Çağ’da seviyesinin önemli oranda yükselmesinin Atil’in nehir kıyısındaki kasabalarda nasıl sellere neden olduğunu anlatır.
1960’larda ve 1970’lerde, kısmen kollarından gelen suyun büyük bölümün sulama ve diğer amaçlar için kullanılması sebebi ile seviye önemli oranda düştü. 1980 yılında su kaybını azaltmak için denizin ağız bölümüne bir baraj inşa edildi. Ancak bu baraj, 1983 senesinde tam anlamı ile kurudu. Bu sırada Hazar seviyesi yeniden yükseliyordu. Baraja su akışını geri kazanmak amacı ile bir su kemeri yapıldı.
2004 senesinde su seviyesinin deniz seviyesinden 28 metre aşağıda olduğu saptandı. Günümüzde ise seviye artışı gerçekleşiyor ve bu durum geniş kıyı alanlarını sular altında bırakıyor.
Hazar Denizi Ekolojisi
Volga Nehri, Hazar Denizinden akan nehir suyunun yüzde seksenine katkıda bulunur. Bundan dolayı bu denizin ekosistemi, gezegenin geri kalan okyanuslarının östatik seviyesinden bağımsız olarak, kendi su geçmişine sahip bir su deposuna benzer. Bölge enerji kaynakları açısından oldukça zengindir. Son zamanlarda keşfedilen petrol sahalarına ek olarak, büyük doğal gaz cepleri de var, ancak bölgenin tam potansiyelini keşfetmek için hala araştırmaların yapılması gerekiyor.
