Lav Havuzu Nedir?
Lav havuzu, geniş bir çöküntüde ya da volkanik menfezde yer alan büyük boyutlu erimiş lavlardır. Katılaşmış havuzlar da bu terimi kapsar. Bu havuzlar çeşitli volkanik sistemler sonucu meydana gelir. Örneğin, Etiyopya’da bulunan bazaltik Erta Ale Gölü ile Antarktika’daki Erebus Dağı’nda oluşan yapı fonolitik lav havuzudur. Havuzlar yeryüzünde oluşan farklı tepkimeler sonucunda döngüsel davranış sergiler. Havuzun içindeki basınç sayesinde kanal içindeki gaz kabarcıkları dışarı akabilir. Dolayısıyla magma rezervuarı da kabarcıkların dışarı çıkmasından etkilenir.
Tüm bu etkileşimler sonucunda periyodik bir şekilde kabaran lav parçaları ile dolu bir havuz ortaya çıkar. Bazı lav havuzları kalıcı olup bazıları ise değişik tepkimelere girerek ortadan kaybolur. Buna ek olarak aktif olan havuzlarda patlama ve benzeri nedenlerle katılaşabilir. Yapılan araştırmalara göre bundan 30 yıl önce aktif volkanların oluşturduğu 1500’e yakın lavla kaplı havuz vardı. Günümüzde ise bunların sadece 8 tanesi varlığını devam ettirmektedir. Yüksek çözünürlüklü uydulardan alınan bilgiler ışığında Mount Michael dolaylarında iki futbol sahasından daha büyük lav havuzu tespit edilmiştir.
Lav Havuzu Özellikleri
Lav havuzu nedir sorusuna cevap olarak bazaltik lavlardan oluşan çöküntü cevabı verilebilir. Volkanik kraterlerde erimiş ya da katı halde bulunur. Normal şartlarda bu havuzların uzun ömürlü olarak aktif kalması çok nadirdir. Bazen lav havuzlarının seviyesinde değişiklikler görülür. Bunun nedeni lavın altındaki magma odasında oluşan basınçtan kaynaklanır. Lavlarla kaplı havuzların oluşum tarihi çok eskidir. Binlerce yıl önce oluşan patlama esnasında lav akışlarını besleyen koninin tabanında bulunan havalandırmada lav gölleri oluşmaya başlamıştır.
Lav Neden Oluşur?
Lav neden oluşur sorusu özellikle bilim ve coğrafyaya meraklı olan kişiler tarafından sorgulanmaktadır. Lavlar yanardağ bacasından çıkan çok sıcak eriyik halindeki maddelerdir. Yanardağ patlaması sırasınca yaklaşık 700 ile 1000 santigrat derecede erimiş halde ortaya çıkıp etrafa dağılır. Soğuduğunda ise üzerinde siyah ve kalın bir tabaka oluşur. Son hali ise cama benzer. Lavlar bir birikinti içinde birleşip havuzu andıran bir görüntü ortaya çıkarır.
Lav havuzları çeşitli yeryüzü olayları nedeniyle kaybolup soğuyabilir. İçerisinde aktif lavlar kalmayan havuzların içi siyah ve katı hale dönüşür. Özellikle patlamalar sonucunda lavların yapısı değişebilir. Sönük halde bulunan lavlar etrafa yayılsalar bile bulunduğu zemin ve çukur eski halini alır. Lavların içinde yoğun miktarda mineral bulunur. Havuzun içinde bulunan lavlar kaybolduğunda taşa benzer görüntü alır.
Lav Nerede Bulunur?
Dünya dış çekirdek, iç çekirdek, kabuk ve mantodan oluşur. Gezegenin mantosu ile genel olarak magmadan oluşur. Magmalar kabukta oluşan delikler ve çatlaklardan dışarı sızarak volkanik bir patlama oluşturur. Magma patlamadan dolayı yeryüzüne aktığında ise lavlar meydana gelir. Tüm bu bilgiler ışığından lav nerede bulunur sorusuna yanardağların dış tabakasında cevabı verilebilir. Magma ve lav terimleri sürekli karıştırılır. Yeraltındaki erimiş kaya içinde magma yer alırken dünya yüzeyinden geçen erimiş kayada da lav bulunur.
Dünya Üzerinde Bilinen Kalıcı Lav Havuzları
Lav havuzları çok nadir de olsa aktif kalmayı başarabilir. Bunlardan birçoğu çeşitli tepkimeler ile sönmüş hal alır. Geçici lav havuzları arasında ise en çok bilinenler Villarrica, Turrialba, Tungurahua havuzlarıdır. Son zamanlarda uydu görüntülerine göre sadece birkaç volkan içerisinde kalıcı lav havuzu yer alır. Bunlar şu şekilde sıralanır:
- Erebus Dağı, Antartika, Ross Adası
- Erta Ale, Etiyopya
- Ambrym, Vanuatu
- Masaya Volkanı, Nikaragua
- Mount Michael, Güney Sandviç Adaları, Saunders Adası
- Kilauea, Hawaii, Büyük Ada
- Yasur Dağı, Vanuatu
- Nyiragongo Dağı, Demokratik Kongo Cumhuriyeti
Lav Havuzlarının Derinliği Ne Kadardır?
Lav havuzlarının oluşturduğu derinlik hepsinde aynı değildir. Genel bir derinlikten söz edilebilir. Örneğin; Deschutes Ulusal Ormanı’nda bulunan havuz 1.440 metre yüksekliktedir. Ortalama derinliği ise 6,1 metre olarak ölçülmüştür. Pek çok bölgede oluşan lav akıntıları drenajlarda değişiklik yarattığından lavla dolu havuzlar oluşur.
Demokratik Kongo Cumhuriyeti’nde yer alan Nyiragongo kraterinin oluşturduğu lav havuzu yaklaşık 250 metre genişliğindedir. 600 metre derinliğindeki lav havuzu dünyanın en büyük lav havuzu olarak Guinness Rekorlar Kitabı’ndaki yerini almıştır. Buna göre her havuzun derinliği ve genişliği çevresinde oluşan büyük tepkimeler sonucu ortaya çıkar. Kraterin çevresinde oluşan lav miktarlarının yoğunluğu da havuzun derinliğine etki eder.
